Η λαχτάρα για την απόκτηση ενός παιδιού και ο (κοινωνικός πολλές φορές) πόνος της στειρότητας αποτελούσαν από τις αρχές της ανθρωπότητας, κομμάτι της ζωής. Το πρόβλημα της υπογονιμότητας είναι πολύ συχνό.
Μόνο στην Ευρώπη, η συχνότητα της υπογονιμότητας το 2004 είναι περίπου 14% (σύμφωνα με τα στοιχεία του Νational Collaborating Centre for Women΄s and Children΄s Ηealth).
Υπολογίζεται ότι στο 40-50% των υπογόνιμων ζευγαριών, φαίνεται πως το πρόβλημα εντοπίζεται στον άνδρα αποκλειστικά ή και σε συνδυασμό με αναπαραγωγικά προβλήματα και της συντρόφου του, αν και μερικοί άνδρες ακόμη και σήμερα αμφισβητούν σθεναρά την πιθανή συμμετοχή τους στο πρόβλημα της γονιμότητας.
Τι μπορεί να βλάπτει το σπέρμα και άρα και τη γονιμότητα ενός άνδρα;
1. Σωματικό βάρος
Το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία (δείκτης μάζας σώματος < 20 kg/m2) επηρεάζουν αρνητικά τις παραμέτρους του σπέρματος. Πιθανοί λόγοι η επίδραση του λίπους σε μια σειρά από ορμόνες και πεπτίδια, όπως η διαταραχή της σχέσης ανδρογόνων/οιστρογόνων. Στις περιπτώσεις που υπάρχει αυξημένο σωματικό βάρος, έχει βρεθεί πως όταν τελικά ο δείκτης μάζας σώματος ξεπεράσει το 25-30 kg/m2 υπάρχουν σημαντικές αλλοιώσεις τόσο στη μορφολογία των σπερματοζωαρίων όσο και στο γενετικό υλικό (στο DΝΑ) που μεταφέρουν.
2. Συμπληρώματα άγνωστης προέλευσης και αναβολικά
Τα συμπληρώματα πολλές φορές περιέχουν ουσίες βλαβερές και για τη γονιμότητα και πρέπει να λαμβάνονται μόνο μετά τη σύσταση γιατρού. Και φυσικά, όπως επανειλημμένα έχει τονισθεί, ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της γονιμότητας είναι η χρήση αναβολικών από τους άνδρες! Τα αναβολικά και ιδιαίτερα η χορήγηση τεστοστερόνης διακόπτει τη σπερματογένεση και προκαλεί τεράστιες ορμονικές μεταβολές. Τελευταίες μελέτες επίσης έχουν δείξει ότι ο ζεστός καφές και το τσάι που σερβίρονται σε πλαστικά ποτήρια προκαλούν την παραγωγή οιστρογόνων τα οποία με καθημερινή συχνή χρήση βλάπτουν τη γονιμότητα.
3. Κακώσεις και τραυματισμοί
Τραυματισμοί των όρχεων που μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια της ζωής, αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα μπορεί να έχουν συνέπειες στη γονιμότητα μακροπρόθεσμα. Μπορεί όλοι να μιλούν για τη σημασία της άσκησης στη διατήρηση της καλής φυσικής κατάστασης, ωστόσο η ανδρική γονιμότητα, και πιο συγκεκριμένα οι όρχεις μπορεί να «τραυματιστούν» κατά τη διάρκεια αθλημάτων όπως οι πολεμικές τέχνες, αλλά και η ποδηλασία και η ιππασία, εφόσον οι όρχεις δεν προστατεύονται.
4. Αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων
Αν αντιλαμβανόμασταν τα μηνύματα του σώματός μας, οι άνδρες θα φρόντιζαν ώστε οι όρχεις να μην εκτίθενται σε μεγάλες θερμοκρασίες. Ενώ οι ωοθήκες στις γυναίκες βρίσκονται προστατευμένες στο εσωτερικό του σώματός τους, οι όρχεις βρίσκονται έξω από το σώμα. Και αυτό όχι για αισθητικούς λόγους, αλλά λειτουργικούς. Η θερμοκρασία τους πρέπει να είναι χαμηλότερη από αυτήν του υπόλοιπου σώματος για να λειτουργούν! Ετσι, οτιδήποτε διαταράσσει αυτή τη θερμοκρασιακή διαφορά μπορεί να βλάψει την ανδρική γονιμότητα (γι΄ αυτό και στα παιδιά που έχουν κρυψορχία, δηλαδή οι όρχεις παραμένουν μέσα στο σώμα, πρέπει να παρέμβουμε νωρίς και να αποκαταστήσουμε τη θέση τους στο όσχεο).
Η παχυσαρκία, η καθιστική εργασία, τα στενά εσώρουχα που είτε δεν αποτελούνται αποκλειστικά από βαμβάκι είτε φέρνουν τους όρχεις σε στενή επαφή με το θερμότερο ανθρώπινο σώμα, τα στενά παντελόνια αλλά και η πολύωρη χρήση των laptops (η θερμοκρασία τους μπορεί να φθάσει τους 70ο C) τα οποία όταν τους έχει κανείς στα γόνατά του, εκπέμπουν τη θερμότητα στους όρχεις. Μελέτες έχουν δείξει αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων από χρήση φορητών υπολογιστών στα γόνατα κατά 2-3ο C είναι ικανή να περιορίσει τη σπερματογένεση. Ολα αυτά δίνουν μια καλή ιδέα από το πώς πολλές καθημερινές συνήθειες μπορεί να βλάψουν την ανδρική γονιμότητα. Φαρδιά εσώρουχα και παντελόνια, συχνά διαλείμματα στους εργαζομένους σε καθιστική θέση είναι απλές συμβουλές γονιμότητας. Επίσης μία συχνή πάθηση, η κιρσοκήλη που διαγιγνώσκεται στο 15-20% των ανδρών, θεωρείται ότι έχει αρνητική επίδραση στο σπέρμα λόγω και αύξησης της θερμοκρασίας στους όρχεις. Το 40% των ανδρών με κιρσοκήλη θα έχουν επηρεασμένες παραμέτρους σπέρματος. Η αντιμετώπιση της κιρσοκήλης είναι χειρουργική (σήμερα εφαρμόζεται η μικροχειρουργική που είναι και πιο αποτελεσματική και έχει ελάχιστη επίπτωση στον ασθενή).
5. Λοιμώξεις
Στους κινδύνους που πιθανά μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα, όπως πλέον είναι γνωστό, υπεισέρχονται τόσο τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα όσο και η ύπαρξη διαφόρων μικροοργανισμών που δεν μπορούν φυσικά να ανιχνευθούν με μια απλή παρατήρηση στο μικροσκόπιο. Μικροοργανισμοί όπως Ν. gonorrhoeae, C. trachomatis, Τrichomonas vaginalis, Ureaplasma urealiticum, είναι μερικοί μόνο από αυτούς που, για το καλό της γονιμότητας, δεν θα ήταν καλό να ανιχνεύονται στο σπερματικό υγρό! Η ύπαρξή τους ή των φλεγμονών των γεννητικών οργάνων (π.χ. προστατίτιδα, επιδιδυμίτιδα) που είναι δυνατόν να προκαλέσουν, έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή στην ποιότητα του σπέρματος. Πολλές φορές οι λοιμώξεις αυτές γίνονται χρόνιες και δεν δίνουν συμπτώματα. Γι΄ αυτό πρέπει κάθε άτυπη ενόχληση στη γενετική περιοχή να διερευνάται. Και δεν είναι μόνον αυτό: μια χρόνια λοίμωξη σε έναν άνδρα μπορεί να οδηγήσει στην απόφραξη των πόρων από όπου μεταφέρονται τα σπερματοζωάρια και συνεπώς μπορεί μεν να παράγονται φυσιολογικά αλλά ίσως δεν καταφέρνουν να φτάσουν στην ουρήθρα (αποφρακτική αζωοσπερμία).
6. Κάπνισμα και εξαρτησιογόνες ουσίες
Γνωρίζουμε ότι ο καπνός αλλά και τα προϊόντα της καύσης του λευκού χαρτιού που τον περικλείει, έχουν βλαπτική επίδραση στη γονιμότητα ενός άνδρα. Ετσι υπάρχουν αρκετές μελέτες δημοσιευμένες σε επιστημονικά περιοδικά, που αποδεικνύουν πως το κάπνισμα και οι εισπνεόμενες ουσίες προκαλούν το λεγόμενο «οξειδωτικό stress» και βλάπτουν τη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος, ακόμη και αν οι παράμετροι του σπέρματος είναι φυσιολογικές. Στους καπνιστές 20 τσιγάρων ημερησίως και πάνω έχει βρεθεί ότι τα σπερματοζωάρια δεν μπορούν να «κολλήσουν» επάνω στο ωάριο, ακόμη και βλάβες στο DΝΑ, δηλαδή το γενετικό υλικό. Οι επιπτώσεις είναι πολύ σημαντικότερες στους άνδρες που δεν έχουν φυσιολογικές παραμέτρους σπέρματος, αφού το κάπνισμα επιδεινώνει τον αριθμό, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Τα αποτελέσματα αυτά έχουν επιβεβαιωθεί και από μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από την καπνοβιομηχανία (Ρhilip Μorris). Και μην ξεχνάμε ότι ο όρχις διαθέτει υποδοχείς νικοτίνης αλλά και κανναβιδοειδών, και επομένως αρνητική συνέπεια έχουν και η μαριχουάνα και η κάνναβης. Επίσης η κοκαΐνη επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα, αφού μειώνει την κινητικότητα και διαταράσσει τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η διακοπή του καπνίσματος και ουσιών αναστρέφει αυτή την κατάσταση.
7. Κινητό τηλέφωνο και άλλες ακτινοβολίες
Πολλά ακούμε αλλά λίγα γνωρίζουμε για το θέμα, αφού δυστυχώς υπάρχει μόνο μία επιστημονική μελέτη που δείχνει ότι η πολύωρη χρήση του κινητού μπορεί να επηρεάσει σημαντικότατα τη γονιμότητα των ανδρών. Βέβαια, ήταν ήδη γνωστό ότι κάθε είδους έντονη και πολύωρη ακτινοβολία μπορεί να βλάψει την παραγωγή των σπερματοζωαρίων. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος που για την ιατρική κοινότητα αποτελεί πάγια πλέον τακτική η κρυοσυντήρηση του σπέρματος των ανδρών με καρκίνο πριν από την έναρξη της ακτινοθεραπείας/ χημειοθεραπείας τους, αλλά και όσων έχουν πτώση της ποιότητας του σπέρματος και δεν είναι ακόμη σε προσπάθεια τεκνοποίησης.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, η πρώτη επίσκεψη ενός άνδρα που θα ήθελε έγκαιρα να σιγουρευθεί για την έλλειψη προβλημάτων που θα έβλαπταν τη γονιμότητά του, θα πρέπει να περιλαμβάνει μια βασική και πολύ απλή αξιολόγηση του άνδρα μέσα από μια εξέταση σπέρματος σε ένα κέντρο γονιμότητας ή ειδικό εργαστήριο, μια καλλιέργεια σπέρματος για την ανίχνευση τυχόν μικροβίων και μία επίσκεψη σε ειδικό ουρολόγο.
